उत्तर ध्रुवावरून उडणारी विमानं !

एअरलाईन व्यवसायाविषयी मी जबरदस्त आदर बाळगुन आहे. प्रचंड गुंतवणूक करुन प्रचंड अनिश्चिततेच्या वातावरणात ह्या एअरलाईन कंपन्यांचे मालक ह्या कंपन्या चालवत असतात. आपल्या कंपनीच्या विमानप्रवासाचे भाडं स्पर्धात्मक ठेवण्याचं कठीण आव्हान त्यांच्यासमोर असतं. 

ह्या स्पर्धात्मक भाडं ठेवण्याच्या प्रकारात दोन ठिकाणातील सर्वोत्तम मार्ग शोधुन काढणं हासुद्धा एक प्रकार येतो. राजकीय संबंधांमुळं एखाद्या देशाच्या हवाई हद्दीतून उड्डाण करण्यास परवानगी नाकारणं असा प्रकार सुद्धा घडु शकतो. मागील एका पोस्टमध्ये उल्लेख केल्याप्रमाणं headwind आणि tailwind ही मंडळी सुद्धा नफा तोट्यावर परिणाम करु शकतात. प्रत्येक एअरलाईनचे स्वतःचं असं एक घरचं विमानतळ असतं ज्याला हब म्हणतात. दीर्घ पल्ल्याच्या प्रवासात जेव्हा थांबा घेण्याची वेळ येते अशा वेळी एकतर उड्डाण ह्या घरच्या विमानतळावरुन करायचं किंवा थांबा ह्या घरच्या विमानतळावर घ्यायचा अशी पद्धत आहे. 

आजच्या ह्या पोस्टमध्ये अमेरिकेच्या पुर्व अथवा पश्चिम किनारपट्टीवरुन उड्डाण करणाऱ्या आणि जगभरच्या विविध ठिकाणी जाणाऱ्या विमानांसाठी आर्थिकदृष्ट्या कोणता मार्ग उत्तम ठरु शकतो ह्याचं ठोबळमानानं विश्लेषण करण्याचा प्रयत्न केला आहे. हे काही सखोल विश्लेषण नाही ह्याची नोंद घ्यावी. 

खालील तक्ता पाहिला असता आपल्याला असं आढळुन येतं की उगम,  एअरलाईन / तिचं हब आणि शेवटचा थांबा हे घटक लक्षात घेता बऱ्याच उदाहरणात प्रवासमार्ग ठरवणं हे सोपं (No-Brainer) असु शकतं. कारण पर्यायी मार्ग हा बराच दीर्घ पल्ल्याचा बनतो. 

परंतु काही उदाहरणात प्रथमदर्शनी पहिली पसंत वाटणारा मार्ग आणि पर्यायी समजला जाणारा मार्ग ह्यात अटीतटीची चुरस होऊ शकते. 

उगम	एअरलाईन /  हब	अंतिम स्थान	थांबा	मार्ग
अमेरिका पुर्व  किनारा	युरोपिअन	भारत	युरोप	पुर्व  किनारा - अटलांटिक - युरोप - भारत
अमेरिका पुर्व  किनारा	गल्फ	भारत	गल्फ	पुर्व  किनारा - अटलांटिक - गल्फ - भारत
अमेरिका पश्चिम किनारा	पूर्व आशिया	भारत	पूर्व आशिया	पश्चिम किनारा - पॅसिफिक  - पूर्व आशिया  - भारत
अमेरिका पश्चिम किनारा	भारत	भारत	पूर्व आशिया	पश्चिम किनारा - पॅसिफिक  - पूर्व आशिया  - भारत
अमेरिका पश्चिम किनारा	युरोपिअन	भारत	युरोप	१) पश्चिम किनारा - अटलांटिक - युरोप - भारत २)पश्चिम किनारा - पॅसिफिक  - पूर्व आशिया  - भारत
अमेरिका पश्चिम किनारा	गल्फ	भारत	गल्फ	१) पश्चिम किनारा - अटलांटिक - गल्फ - भारत २) पश्चिम किनारा - उत्तर ध्रुव  - गल्फ - भारत

ही अटीतटीची चुरस होण्याचं कारण म्हणजे पृथ्वी वरील नकाशात दाखविल्याप्रमाणं सपाट नसुन गोल आहे. 

ह्यामध्येही दोन पर्याय येतात. वरील तक्त्यातील पाचव्या पर्यायात दर्शविल्याप्रमाणं अमेरिकन पश्चिम किनाऱ्यावरून भारतात येण्यासाठी तुम्ही पुर्ण अमेरिका पालथी घालुन, अटलांटिक ओलांडुन युरोपात आपल्या हबवर थांबा घेऊन भारतात येऊ शकता. हा प्रवास तुम्ही थेटही करू शकता ज्यासाठी तुमच्याकडं सतत १५ -१६ उड्डाण करणारी यंत्रणा हवी. जर तुम्ही हबला विश्रांती घेण्याचा अट्टाहास बाळगत नसाल तर तुम्ही पॅसिफिकवरुन पुर्व आशियामार्गे भारतात येऊ शकता. ह्या उदाहरणात horizontal वर्तुळाकार लक्षात घेण्यात आला आहे. 

आता एक मनोरंजक उदाहरण गल्फमधील एअरलाईन्ससाठी ! वरील तक्त्यातील सहावा पर्याय ! त्यांच्यासाठी पृथ्वीचा spherical shape लक्षात घेता उत्तर ध्रुवावरून एक पर्यायी मार्ग उपलब्ध होतो. 

आता ज्यांना ह्या मार्गानं प्रवास करायला मिळाला असेल ते भाग्यवान होत. पृथ्वीच्या ध्रुवावरून उड्डाण करताना 'आज मैं  उपर  उत्तर ध्रुव नीचे ' वगैरे गाणं ते म्हणु शकतात. उत्तर ध्रुवावरुन उड्डाण करताना बर्फाच्छादित पृथ्वी किती सुंदर दिसत असेल !!! आणि शेवटचा मुद्दा म्हणजे ही उड्डाणं सुद्धा १५  - १६ तासांची होतात आणि मध्ये काही गडबड झाली तर आपत्कालीन थांबा घेण्यासाठी फारसे पर्याय उपलब्ध नसावेत! अशा विमानांच्या वैमानिकांना आदरपुर्वक सलाम !