कथा फ्लॅशबॅक स्वरूपातील, एका मातेने सांगितलेली !आयुष्याच्या सायंकाळी आपल्या संसाराच्या बहरलेल्या वेलीकडे अत्यंत समाधानाने पहात असता तिला आपल्या वडिलांनी सांगितलेलं वाक्य आठवतं, "अति सुखाच्या क्षणीच माणसाने सावध राहावे, कारण माणसाचं पूर्ण सुख दैवाला पहावत नाही!"
मग तिला धाकटा मुलगा आपल्याला अचानक लाभलेल्या श्रीमंतीचे रहस्य विचारतो. तिनं या प्रश्नाचे उत्तर देणे आयुष्यभर टाळलेलं असतं. परंतु आज छोटा अगदी हट्टालाच पेटलेला असतो. "मी कोणताही अधर्म ना करता हे सर्वकाही मिळवलं आहे!" हे उत्तर तुला पुरेसं नाही का? ती छोट्याला अजिजीनं विनविते. परंतु आज छोटा तिचं काहीही ऐकण्याच्या मनःस्थितीत नसतो! जर हे रहस्य तुम्हांला सांगितले तर कदाचित मला मृत्यूला सामोरं जावं लागेल या सत्याची जाणीव त्या सर्वांना करून देते. ते ही आम्हांला चालेल ह्या सर्वांच्या एकमुखी उत्तरानं तिला प्रचंड धक्का बसतो. ज्याच्याबरोबर आयुष्यभर संसार केला त्या नवऱ्याकडूनसुद्धा तिला अनुकूल प्रतिसाद मिळत नाही. अचानक तिच्या मनामध्ये या सर्वांविषयी अलिप्ततेतची भावना दाटून येते! मग एका निर्विकार मनाने ती आपलीआणि पाणमायेची कहाणी सर्वांना ऐकवते.
पुर्वायुष्यातील अत्यंत गरिबीच्या एका पराकोटीच्या क्षणी तिचा निर्धार ढासळतो. ती विहिरीमध्ये आपला जीव देण्यासाठी पायऱ्या उतरु लागते. अशावेळी तिला भेटते ती पाण्यातील तिची पाणमाय! ही पाणमाय तिची सोन्यांच्या चकत्यांनी तिची ओटी भरते. मग तिला सापडतो तो समृद्धीचा एक अक्षय ठेवा! त्यानंतर तिच्या कुटुंबाला दिवसेंदिवस समृद्धीची साथ लाभत जाते. आपलं हे मोठं रहस्य ती सर्वांना सांगते!
पाणमायेने घातलेल्या अटीनुसार ज्या क्षणी तिनं हे रहस्य इतरांना सांगितलं तो तिचा भुतलावरील अंतिम दिवस ठरणार असतो. तिला आपल्या पाणमायेकडे परतणं क्रमप्राप्त असतं. आयुष्यभराचे पाश असे एका क्षणात सोडुन निर्मोही मनानं पाणमायेकडे परतणे तिला अवघड जातं. मग पाणमाय तिची समजुत काढते. ही तुझी एकटीची कहाणी नाही! ही आपल्या संपुर्ण स्त्रीजातीची कहाणी आहे ! कथेचा शेवट होतो तो पुढील वाक्यानं !
मग पाण्याने तिला सर्व बाजुंनी आपुलकीनं स्पर्श केला आणि आपल्यात माहेरी आणलं !
जी. ए. च्या बाकी कथांशी तुलना केली तर ह्या कथेची काठिण्यपातळी थोडी कमीच ! नेहमीप्रमाणं कथेतील पात्र नक्की कशाचं प्रतिक ह्याचा अर्थ लावता येणं सहज नाही! तरीही स्त्रीनं कुटुंबाप्रती केलेल्या असीम त्यागाची आणि आयुष्याच्या उत्तरार्धात कुटुंबातील सदस्यांनी तिच्याप्रती दर्शवलेल्या कृतघ्न मानसिकतेची ही कहाणी आहे ! आता मी हे आत्मविश्वासानं बोलतोय खरं पण जी. ए. ना अभिप्रेत असलेला अर्थ बराचसा वेगळाही असु शकतो !
ही पाणमाय म्हणजे नक्की कोण ? प्रत्येक स्त्रीची पाणमाय वेगवेगळी असु शकते ! मातेच्या, बहिणीच्या, आत्याच्या, मावशीच्या, मामीच्या, मैत्रिणीच्या, शेजारणीच्या कोणत्याही रुपात प्रत्येक स्त्रीला ही पाणमाय भेटु शकते! एक संसार उभा करणं, कोणतीही अपेक्षा न बाळगता आयुष्याच्या सायंकाळपर्यंत तो चालवणं हे एकटीचं काम नव्हे हे साऱ्या पाणमाया जाणुन असतात. एकटीनं हा भर उचलताना कोणत्याही कमकुवत क्षणी स्त्रीने हार मानु नये म्हणुन ह्या पाणमाया तिची साथ निभावतात. प्रत्यक्ष घरात तिच्या भोवताली नसल्या तरी तिच्या एका प्रतिसादात तिच्या वेदनेची आर्तता ह्या पाणमाया शेकडो मैलांवरुनसुद्धा ओळखु शकतात!
आता ह्या कथेतील भावलेली काही वाक्यं !
ज्या क्षणी छोटा तिला रहस्य सांगण्याचा आग्रह धरतो आणि त्यापायी तिचा जीव गेला तरीही कोणालाही त्याची पर्वा नसणार ह्याची तिला जाणीव होते त्यावेळी - पाहतापाहता प्रत्येकाशी असलेला एकेक अदृश्य धागा तुटून गेला!
पाणमायेकडे दुसऱ्यांदा परत आल्यावर पाणमाय तिला आपल्या जागेवर बसवुन पुन्हा एकदा कुणाचीतरी बहीण, मुलगी, बायको, आई असा खेळ मांडायला निघुन जाते! हे चक्र असेच चालु राहणार असतं! - हा तुझा काय, माझा काय , सगळ्यांचाच शाप आहे . आमच्याखेरीज त्यांचे क्षणभरही चालत नाही . आम्ही नसलो तर ती माणसे निखाऱ्यावरच्या फटिकाच्या लहरींप्रमाणं फुटतील . पण नंतर मात्र सुख अंगावर येतं आणि त्या क्षणी मात्र आपण कुणाकुणाला नको होतो !
जी. ए. च्या इतर बहुतांश कथांप्रमाणे ही कथा सुद्धा कथेच्या शेवटाला आवर्तनात गुंतून जाते! ही माता आता पाणमायेच्या भुमिकेत शिरते तर पाणमाय ह्या मातेच्या ! जीवनातील विविध भुमिकांच्या आवर्तनांचा खेळ सदैव सुरुच राहणार आहे आणि आपण दैवानं आपल्याला सोपवुन दिलेल्या भूमिकेचं ओझं कदाचित बाळगत असु !
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा