कोषावस्था!

सध्या मी सोनी टीव्हीची मराठी वाहिनीचा चाहता बनलो आहे.  या वाहिनीवरील रविवारी दुपारी दाखवल्या जाणाऱ्या नवीन मराठी चित्रपटांव्यतिरिक्त "ती फुलराणी" या मराठी मालिकेने माझे लक्ष वेधून घेतले आहे. पुण्याच्या एका बंगल्यामध्ये चित्रीकरण केल्या जाणाऱ्या या मराठी मालिकेतील काही कलाकारांची पात्रे चांगल्या प्रकारे खुलवली केली आहेत.  

या पोस्टचा विषय आहे या मालिकेतील देवयानी या पात्राने वठवलेली भूमिका आणि तिची Denial अवस्थेत मध्ये जाणं! देवयानी ही एका श्रीमंत घराण्यातील सुंदर मुलगी! तिची शौनक या एका देखण्या आणि देशमुखांसारख्या खानदानी कुटुंबातील तरुणाबरोबर असणारी मैत्री लग्नामध्ये परिवर्तन होण्याच्या मार्गावर असताना एक फुलराणी येऊन या देवयानीच्या राजकुमाराला म्हणजेच शौनकला घेऊन जाते, त्याच्याशी विवाहसुद्धा करते. एक होऊ घातलेलं परिपूर्ण चित्र पुर्णपणे विस्कटून जातं.  परंतु या सत्याचा स्वीकार करण्यास देवयानी नकार देते, माझंच लग्न शौनकशी झालं आहे अशा समजुतीत त्याच्या घरी राहू लागते. या मालिकेत केव्हातरी देवयानी denial मध्ये राहत आहे अशा शब्दप्रयोगाचा वापर केला  गेला आणि माझं लक्ष या संज्ञेकडे वेधलं गेलं!

म्हणायला गेलं तर ही Denial म्हणजे नकाराची भावना नकारात्मकच असायला हवी! व्यावहारिक जगाच्या दृष्टीने ज्या काही गोष्टी वास्तव स्वीकारायला हव्यात त्या गोष्टीला न स्वीकारता आपल्याला हवं असलेल्या स्थितीचं एक काल्पनिक चित्र बनवुन त्या भ्रमाने बनवलेल्या काल्पनिक विश्वात वावरणं याला आपण State of Denial असे म्हणू शकतो.  परंतु Denial हे प्रत्येक वेळी घातक किंवा चुकीचं असतं असं नाही. काही वेळा Denial मध्ये राहणे हे तुमच्यातील जिद्द जागृत करु शकतं,  व्यावहारिक जगाच्या दृष्टीने अशक्यप्राय वाटणाऱ्या गोष्टी सुद्धा तुम्ही साध्य करू शकता.  उदाहरणार्थ एखाद्या परीक्षेत दोन-तीन वेळा अनुत्तीर्ण झालेल्या विद्यार्थ्याला जग उपदेश देईल की ही परीक्षा पास होणे उत्तीर्ण होणे तुझ्या आवाक्यातील गोष्ट नाही, तु या परीक्षेचा नाद सोडून द्यावा यातच तुझं हित आहे. जर त्या विद्यार्थ्याने जगाचा हा सल्ला मानला तर तो आपलं ध्येय गाठू शकणार नाही. परंतु त्यानं जगाच्या सल्ल्याला धुडकावून लावून आपल्याच मनाला जे योग्य वाटतं त्यानुसार जिद्दीने प्रयत्न केले तर तो कदाचित यशस्वी होऊ शकतो! 

या उदाहरणावरून आपल्याला असे लक्षात येते की काही प्रसंगी जगाच्या उपदेशाला विसरून जाऊन म्हणजे कोषावस्थेत राहून आपल्या ध्येयासाठी प्रयत्न करणे योग्य ठरतं. परंतु या डिनायल स्टेट मध्ये दीर्घकाळ राहणे हे मात्र धोक्याचे असू शकते.  हा धोका टाळण्यासाठी आपण काही गोष्टी करू शकतो. पहिली गोष्ट म्हणजे आपण डिनायल स्टेटमध्ये आहोत हे ओळखता यायला हवं.  दुसरी गोष्ट म्हणजे आपण एका विशिष्ट कारणासाठी या डिनायल स्टेटमध्ये जात आहोत हे आपल्या निकटच्या किमान एका व्यक्तीला तरी सांगून त्या व्यक्तीला आपल्यावर लक्ष ठेवण्यास व आपणास एखाद्या टोकाच्या भूमिकेपासून दूर ठेवण्यास त्या व्यक्तीची मदत घ्यावी.

व्यक्तीनं State of Denial मध्ये जाणं ह्यापुढील पातळी म्हणजे एखादं कुटुंब, एखादा समाज अथवा एखादा संपुर्ण देश सुद्धा ह्या अवस्थेत जाऊ शकतो.  व्यक्तीनं State of Denial मध्ये जाणं ह्याबाबतीत बहुतांशी वेळा केवळ त्या व्यक्तीचीच हानी होते परंतु सामाजिक पातळीवरील State of Denial मध्ये जाणं हे समाजस्वाथ्याच्या दृष्टीतुन धोकादायक ठरु शकतं.