गहन ही प्रक्रिया

व्यावसायिक जगात दैनंदिन विविध प्रक्रिया गुण्यागोविदानं घडत असतात. खरंतर त्या गुण्यागोविंदानं पार पडाव्यात म्हणून पडद्यामागं अनेक कलाकार मंडळी अविरत कार्यरत असतात.  माहिती आणि तंत्रज्ञान क्षेत्रातील अशाच काही प्रक्रियांबद्दल अत्यंत सखोल अभ्यास करण्यात आला. त्या चर्चेत मी सहभागी झालो. बरेच आठवडे लांबलेल्या ह्या चर्चेत विद्वान लोकांनी अनेक जुन्या संकल्पनांना उजाळा दिला आणि काहींना जन्म दिला. 

ह्या चर्चेतील महत्वाचा मुद्दा म्हणजे कोणत्याही व्यावसायिक प्रक्रियेचे काही महत्वाचे घटक असतात. 

सर्वात पहिला महत्वाचा घटक म्हणजे ती प्रक्रिया सुरु करण्याची कोणीतरी केलेली कृती. मी समजा टी शर्ट विकत घेणार आहे तर त्या टी शर्टच्या संगणक किंवा मोबाईलवरील प्रतिमेवर मी केलेला माऊस क्लिक, हा ह्या प्रक्रियेचा जनक. 

दुसरा घटक म्हणजे ही प्रक्रिया कशी घडावी ह्याविषयी त्या प्रक्रियेसंबंधी जबाबदार लोकांनी घालून दिलेले नियम. टी शर्ट विकत घेताना त्याच्या मूळ किमतीवर आदित्याच्या प्रोफाईलनुसार किमतीत किती फेरफार करायचा, आदित्यला जर हा टी शर्ट जंगलात नेऊन द्यायचा असेल तर त्यावर किती जास्तीची किंमत लावायची वगैरे वगैरे. 

तिसरा घटक म्हणजे त्या प्रक्रियेच्या प्रत्येक आवर्तनावर ठेवलेले नियंत्रण (Execution) ! ह्या सर्व प्रक्रियेतील विविध स्क्रीन्स प्रत्येक आवर्तनात ग्राहकांसमोर एका मागोमाग एक विशिष्ट क्रमानेच यायला हव्यात. 

चौथा घटक म्हणजे ही सर्व माहिती माहितीभंडारात साठवून ठेवणे. 

पाचवा घटक म्हणजे पहिल्या चार घटकांमध्ये समन्वय साधण्यास जबाबदार असणारी मंडळी ! त्याला Orchestrator असे भारदस्त नाव आहे. 

सहावा घटक म्हणजे लेखापरीक्षणासाठी पुढील काही वर्षे ह्या सर्व घटकांची, प्रक्रियेची माहिती व्यवस्थित साठवून ठेवणे. 

पोस्टचा विषय आता खरा सुरु होतोय.  व्यावसायिक जगाला विसरा हो ! आज पहिली शिफ्ट करुन लवकर मोकळा झालोय म्हणून तर हे सारे सुचतंय.  आपल्या दैनंदिन व्यवहारातल्या एखाद्या प्रक्रियेला ह्या संकल्पनेचे पांघरुण घालण्याचा मोह मी टाळू शकलो नाही. आपल्या दैनंदिन व्यवहारात तर बऱ्याच घटना घडत असतात. काही दररोज घडतात, काही साप्ताहिक, मासिक, वार्षिक तर काही कधीही घडू शकतात. अचानक मला पुरणपोळी बनविण्याची प्रक्रिया आठवली.  ह्या प्रक्रियेचे विश्लेषण करावं असं वाटलं. 

पुरणपोळी बनविण्याच्या प्रक्रियेतील पहिला घटक हा दोन प्रकारचा असू शकतो. एक तर दरवर्षी येणारी होळी ज्यात वार्षिक नियमितता आहे. दुसरा घटक म्हणजे घरातील मंडळींनी गृहिणीकडे पुरणपोळी बनवावी असा धरलेला आग्रह.  

ह्यातला दुसरा घटक पुरणपोळी कशी बनवावी ह्याविषयी त्या घरात पिढ्यानपिढ्या चालत आलेले नियम . दोन चपात्यांमध्ये पुरण पसरवून पुरणपोळी बनविणं ह्या एखाद्या घराण्यातील ग्राह्य नियम असू शकतो. फक्त त्याची ग्राह्यता घरात प्रस्थापित केली गेली पाहिजे. 

तिसरा घटक Execution म्हणजे पुरणपोळी बनविण्याच्या प्रक्रियेतील विविध उपक्रियांचा ठरविलेला क्रम आणि त्यांच्यासाठी ठरवून दिलेला वेळ. प्रत्येक पुरणपोळी बनविताना तो ठरलेला क्रम, ठरलेली वेळ चुकता कामा नये.  

चौथा घटक (काहीसे स्वातंत्र्य घेत) पुरणपोळ्या डब्यात नीट साठवून ठेवणे.   

पाचवा घटक म्हणजे घरातील कोणी एक व्यक्ती जी ह्या पहिल्या चार घटकांमध्ये समन्वय साधेल.  सर्व काही नीट घडलं तरच घरातील सदस्यांच्या ताटात खुसखुशीत पुरणपोळी पडणार.  

सहावा घटक लेखापरीक्षण ह्याचा संबंध कसा जोडावा हे काहीसं समजेनासं झालं.  पण मग लक्षात आलं की समजा कधी चुकून पुरणपोळ्यांचे गणित चुकलं तर ते का चुकलं ह्याची सविस्तर माहिती उपलब्ध असावी. पुढील दहा वर्षात भांडणात ह्या चुकून बिघडलेल्या पुराणपोळ्यांचा उल्लेख आला तर ह्या माहितीचे स्मरण असणे आवश्यक ठरेल! 

बघा म्हणजे घरात इतक्या अनेक प्रक्रिया घडत असतात. ह्यातील प्रत्येक प्रक्रियेत बऱ्याच वेळा हे वरील सहा घटक असतात. म्हणजे एकाच घरात एकाच वेळी किती अनोन्यसंबंध असणाऱ्या विविध प्रक्रिया आणि घटक घडत असतात. घरातील विविध मंडळींनी ह्यातील जमेल त्या प्रक्रिया आणि घटक ह्यांत परस्परसंमतीने भाग घ्यावा. ह्या सर्वांवर नियंत्रण ठेवणारा जर कोणी सदस्य घरात असेल तर उत्तमच !